در 30 مارس 1973 از طرف دفتر نخست وزیری ایران به BCEOM (شرکت فرانسوی که در سال 2011 با شرکتEgis ادغام گردید) ماموریت داده شد مرحله اول مطالعه هماهنگی حمل و نقل در ایران را انجام دهد.
گزارش این بررسی ها با تکیه بر آمار سال های نخستین دهه هفتاد میلادی در چهار جلد با عناوین گزارش کلی، خلاصه و نتایج، روش های هماهنگی فعلی و پیشنهادات نگاشته و منتشر شده است که در اینجا به مناسبت بازبینی اخیر طرح جامع حمل و نقل به نکاتی از فصل چهارم جلد دوم (حمل و نقل با راه آهن، 48 صفحه) می پردازیم.
طول شبکه راه آهن در گزارش 4417 کیلومتر و بیشترین ترافیک در خط جنوب اعلام شده و متوسط روزانه قطار باری در مسیرها بدین ترتیب نوشته شده است:
- مسیر جنوب 15 قطار، غرب 4، جنوب شرق 3، شمال 2 و شرق (مشهد) 1 قطار.
- از 49 هزار تن بار مسیر جنوب 38 هزار تن گندم وارداتی بوده، وزن سنگ آهن از جنوب شرق به ذوب آهن اصفهان 136 هزار تن و نیمی از 44 هزار تن بار وارداتی از مسیر غرب لوازم و تجهیزات مورد نیاز ذوب آهن بوده است.
- در سال 1971 (1350) روزانه 2 قطار مسافری از تهران به خرمشهر و مشهد و یک قطار به گرگان و تبریز و در سایر خطوط در هفته یک یا 2 قطار مسافری اعزام می گردد، متوسط سفر 500 کیلومتر و مسافر کیلومتر 179 میلیون بوده است.
- پروژه های مهم در بخش ناوگان خریداری 18 دستگاه لکوموتیو به مبلغ هر یک 405 هزار دلار و 18 واگن بوفه (رستوران) به قیمت 182 هزار دلار و 492 واگن حمل مواد معدنی به مبلغ 14 هزار دلار و در بخش زیربنایی 37 میلیون دلار برای کنترل ترافیک قم و زرند و تهران و تبریز و جلفا و ... بود. بر توجه دولت به ظرفیت ریلی در احداث خطوط لوله تاکید شده است.
- در بخشی از این گزارش چنین آورده شده که 80 درصد حمل و نقل راه آهن برای وزارتخانه و موسسات دولتی بوده و ... بنابراین هیچ مقامی در صدد اصلاح تعرفه برنیامده و تعرفه بار راه آهن از 1955 و تعرفه مسافر از 1960 تغییر نکرده و بعلاوه شیوه تعیین نرخ حمل که در سایر کشورها منسوخ شده، مورد نقد قرار گرفته است. - به هزینه قطار کیلومتر و هزینه واگن کیلومتر نیز بر اساس مطالعات گروه متخصصین راه آهن هند و لزوم برقراری فوری سیستم محاسبه هزینه نیز تاکید شده است.
- حداکثر وزن قطار و شکستن قلاب ها نیز مورد توجه بوده و اینکه ظرف سه هفته 37 قلاب شکسته (33 مورد مربوط به یک نوع واگن بوده و نسبت به آن تحقیقاتی نشده) و برای افزایش وزن قطارها و ظرفیت خط با دو لکوموتیو پیشنهادی ارائه شده (افزایش وزن و نیز سرعت قطارها برای افزایش ظرفیت) و همچنین افزایش موثر خطوط فرعی تا 700 متر در جنوب.
در سال 1382 تدوین«طرح جامع حمل و نقل کشور» به عنوان یک سیاست مهم راهبردی وزارت راه و ترابری تعیین شد و در زمره مهم ترین طرح های ملی قرار گرفت تا با تهیه و اجرای آن، خطوط حمل و نقل هوایی، ریلی، دریایی و جاده ای در یک ارتباط نزدیک و منسجم، به جابجایی کالا و مسافر بپردازند.
ضرورت انجام مطالعات طرح جامع:
-توسعه متوازن و هماهنگ زیرساخت های حمل و نقل کشور در تمامی شقوق
- افزایش کارائی و بهره وری در عملیات حمل و نقل با برنامه ریزی به صورت راهبردی، جامع، مستمر، پویا و هماهنگ با برنامه های توسعه کشور
- لحاظ نمودن اثرات متقابل توسعه بخش های اقتصادی، اجتماعی، فناوری، فرهنگی و ... بر سامانه حمل و نقل - استفاده از نقش سامانه حمل و نقل در تحقق برنامه های توسعه و استفاده بهینه از منابع و رقابت در بازارهای بین المللی و منطقه ای.
با وجود توصیه های ارزشمند مرحله نخست (سال 83) برای افزایش ظرفیت خطوط و حتی اقدامات سریع الاثر مانند قطارهای سنگین و افزایش سرعت و نیز توصیه ای اجرایی برای بخش بار و مسافر، اصلاح و ارتقای شبکه و رویکرد تعمیرات و نگهداری و حتی خرید لکوموتیو جدید و نیز با وجود بازنگری طرح جامع در سال 1395 و ... ، به نظر می رسد جامعیت و مانعیت طرح جامع باید با آسیب شناسی وضع موجود و علت کاهش مستمر سهم ریلی با وجود قوانین حمایتی مانند قانون مدیریت سوخت، بررسی مجدد مفروضات، اهداف، و مقایسه جهانی و ... و عرضه به نخبگان مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد.
