سابقه و ضرورت افزایش سرعت قطارهای مسافری در ایران

در رانندگی شخصی با خودرو افزایش سرعت مترادف با افزایش مخاطرات سفر بوده و تجربیات و محاسبات علمی مبین رشد تصاعدی تصادفات با افزایش سرعت است.

اما در عرصه صنعت حمل و نقل این رابطه با اقدامات فناورانه در بسیاری از موارد معکوس شده از جمله در راه‌آهن سریع‌السیر ژاپن که طی 40 سال و حمل هفت میلیارد نفر، حتی یک مسافر کشته نشد.

حدود 45 سال از ورود اولین توربوترن به کشور می‌گذرد که برای سرعت 160 کیلومتر در ساعت وارد کشور شد و توانست زمان سیر تهران مشهد را به حدود نصف کاهش دهد (پس از چهار ماه اصلاحات خطی که ریل آن U33، تراوس چوبی، پابند سه پیچ و بدون جوشکاری طویل بود)، هر چند اغلب متصدیان اذعان دارند که این قطار می‌توانست به سرعت بالاتر از 160 کیلومتر هم برسد که خود اینجانب در اوایل دهه 70 رسیدن به سرعت 195 کیلومتر بر ساعت را در کابین توربوترن در مسیر تهران زنجان شاهد بودم. 

نسل اول عملیاتی توربوترن که بیش از 50 سال پیش توسط شرکت ANF ساخته و در راه آهن فرانسه و سپس ایران، آمریکا و مصر به‌کار گرفته شد با پنج واگن مرکب از 2 واگن کابین دار با دو توربین گازی کششی 820 کیلووات با گیربکس هیدرولیک و 2 توربین تولید برق 320 کیلووات و هردو از صنایع هوایی توربومکا ساخته شد و نمونه اولیه دو واگنه توانست به سرعت 252 کیلومتر بر ساعت در 1971 دست یابد. این قطارها در خطوط مختلف فرانسه قبل از برقی شدن به‌کار گرفته می‌شد و تا سال 2004 در سرویس بود.

در حال حاضر بعد از 45 سال سرعت ما 160 کیلومتر بر ساعت است یعنی سرعتی که مشاور کامپساکس در میانه دهه 50 شمسی برای ایران تعیین کرده بود که در آن هنگام سرعت بسیار خوبی بود ولی سرعت خطوط غیر سریع‌السیر از سال‌ها پیش به 230 رسیده است (که مجوز آن در سال 86 از دفتر فنی شرکت ساخت دریافت شد). 

نکته اساسی که وجود دارد و سال‌هاست در موردش صحبت می‌شود این باور است که حوزه مسافری اقتصادی نیست در حالی که بخش مسافری ریلی در حال حاضر خصوصی شده است و برای این‌که این رویکرد دوام داشته باشد و این بخش توسعه یابد لازمه‌اش این است که این بخش را اقتصادی کنیم. استفاده از تجربیات سایر راه آهن‌ها بویژه ژاپن که با خصوصی سازی شایسته و منطقی در دهه هشتاد میلادی توانست راه آهن زیان ده با عملکرد غالب مسافری را به سودده تبدیل کند، قابل توجه است.  

البته نباید از این غافل بود که بخش باری هم اقتصادی نیست و برای همین هم است که سال‌هاست توسعه آن‌چنانی در بخش باری هم صورت نگرفته و همین امر سبب قرار دادن مشوق‌های متعدد شده است. اما در بخش مسافری با محدودیت تغییر بهای بلیت، عدم برگشت سرمایه بیشتر خود را نشان می‌دهد. یکی از راه‌هایی که می‌توان تا حدودی بخش مسافری را اقتصادی کرد این است که بتوانیم ناوگان‌ با بهره‌وری بیشتری داشته باشیم. 

زمانی که در اوایل دهه هشتاد برای مسیر تهران-مشهد کارآیی لکوموتیو برقی بررسی می‌شد تجربه سیر سالانه 500 هزار کیلومتر برای اولین لکوموتیو برقی AC مسافری آلمان از نوع 103 با سرعت 200 مورد توجه واقع شد در حالی‌که لکوموتیوهای دیزلی ما با سرعت پایین‌تر می‌توانستند سالانه 250 هزار کیلومتر کار کنند که برای ما این مفهوم را داشت که یکی از مزایای برقی کردن مسیر این است که لکوموتیو برقی مسافری دو برابر دیزلی کار می‌کند ضمن این‌که توانایی بالایی دارد و می‌توانیم به جای دو لکوموتیو دیزلی از یک لکوموتیو برقی استفاده کنیم و علاوه بر این وابستگی لکوموتیو برقی در فناوری خارجی و واردات بسیار کمتر از دیزلی است. 

در واقع باید این‌گونه ببینیم که قطار مسافری به جای یک بار سیر در روز می‌تواند دو بار در روز سیر داشته باشد و درآمدش بالاتر برود. از حدود 20 سال پیش این مسئله دنبال می‌شد که قطارهای خودکشش زیمنس بتوانند یک رفت و برگشت در روز داشته باشند و این‌گونه نباشد که هشت ساعت سیر کنند و 16 ساعت توقف داشته باشند. در مشخصات این قطارها هم سیر 621 هزار کیلومتر در سال گنجانده شده است.

سه گام برای جهش تولید در راه آهن

تعیین هدف جهش تولید از سوی رهبر فرزانه انقلاب برای سال 1399 بخشهای مختلف تولیدی اعم از صنعتی، کشاورزی و ... را برای بالابردن آمار تولید و کاهش هرچه بیشتر وابستگی ترغیب نمود و انتظار میرود این حرکت نه تنها تولید بلکه اشتغال را افزایش داده و سبب رونق اقتصاد کشور با وجود شرایط بحرانی جهان و تحریمهای ظالمانه گردد.

اما برنامه دو بخش دیگر اقتصاد کشور یعنی خدمات و تجارت که سهم بالایی در اشتغال دارند را هم باید به روشنی تبیین نمود تا علاوه بر نقش آفرینی متناسب در این حرکت و افزایش سهم اشتغال دو بخش، با هم افزایی با بخش تولید در تکمیل و گستردگی این حرکت و کاهش وابستگی اثرات بنیادین ایجاد گردد.    

برای بخشهای خدماتی در این میان بدلیل نداشتن محصول تولیدی باید با تفسیر مناسب جهش تولید، راهبرد مناسب تعیین و ابلاغ گردد تا هرچه زودتر در لشگر اقتصادی کشور و پیروزی آن نقش بهتری ایفا نمایند.

بخش حمل و نقل تجاری کشور اعم از باری و مسافری به عنوان یکی از زیرمجموعههای خدمات علاوه بر سهم بالا در تولید ناخالص داخلی، غالبا یکی از بخشهای وابسته به واردات میباشد که در این میان صنعت هوایی بویژه ناوگان مربوطه در صدر این وابستگی بوده و بخشهای دریایی، ریلی و حتی ناوگان سنگین جاده ای در این زمینه همچنان وابستگی بالایی به واردات داشته و برای رونق این بخشها سرمایه هنگفتی میستانند.

عمر بالای ناوگان در این بخشها بویژه در صنایع هوایی و ریلی سبب کاهش دسترسی به قطعات یدکی شده و بتدریج علاوه بر افزایش هزینه نگهداری، ایمنی را نیز میکاهند و رغبت خرید خارج را در زمان رونق اقتصادی افزایش داده و مجددا چرخه خرید خارج و وابستگی را راهاندازی و تقویت مینمایند که نمونه آن در اشتیاق مفرط به خرید پانصد فروند ناوگان هوایی پس از برجام مشاهده شد که به لطف خداوند با حماقت دولت ترامپ متوقف گردید.

برای کاهش آثار سوء زنجیره وابستگی در سال جهش تولید تقویت سه رویکرد بهره وری، بازسازی (و ارتقاء ناوگان) و بومی سازی تجهیزات پیشنهاد میگردد، که با رویکرد بهره وری وابستگی به خرید خارج ناوگان مسافری و باری مانند هواپیما، کشتی و لکوموتیو کمتر، اشتغال بیشتر و سبب کاهش وابستگی میگردد و با رویکرد بازسازی و ارتقاء ظرفیت ناوگان متوقف به خدمت گرفته میشود و با بومی سازی اشتغال بیشتر و وابستگی کمتر و تولید مستقل میسر میگردد.

هرچند عمر ناوگان ریلی در زمان طراحی ناوگان غالبا برای سی سال منظور و محاسبه میگردد اما حتی در کشورهای صاحب فناوری ساخت ناوگان مانند اروپا وآمریکا نیز عمر متوسط تجهیزات بسیار بالا است (حتی بالاتر از 40 سال که با احتساب بهره وری بالای ناوگان نتایج اقتصادی بسیار مطلوبی برای شرکتهای مالک به ارمغان میاورد).

برای نمونه به نورفولک ساوترن اشاره میگردد،  NSدر جمع شرکتهای رتبه یک راه آهن در آمریکا میباشد و دارای بیش از 31000 کیلومتر شبکه ریلی در 22 ایالت آمریکا و بیشترین بار جابجا شده توسط این شرکت ذغال سنگ است. شرکت قطعات خودرو و خودرو کامل و کانتینر را نیزحمل و با درآمد بیش از 11 میلیارد دلار ارزش سهام آن 52 میلیارد دلار است (با 30000 پرسنل و 2/2 میلیارد حقوق در 2014 و300 میلیارد تن کیلومتر در سال 2008)

شرکت در سال 2014 بیش از 4000 لکوموتیو از دو سازنده بزرگ آمریکایی GM (اکنون کاترپیلار) و GE داشته، عمر متوسط ناوگان محلی و مانوری 28 سال بوده و لکوموتیوهای بعد از 1973 یعنی عمر حدود 40 سال با تکالیف محیط زیست در بازسازی به سطح Tier 0 میرسند (قبل آن بدون ارتقاء).  قابل توجه اینکه آخرین مانوری در سال 1984 ساخته شده و بعد از آن لکوموتیوهای قدیمی برای مانور بکارگیری میشوند و از 1991 لکوموتیو چهار محوره نساختند.

شهدای گمنام جهاد اقتصادی

رهبر معظم انقلاب در آغاز سال 99 با گزینش نام جهش تولید ضمن اشاره به تلخی ها و شیرینی های سال 98 درس دیگر حوادث مختلف را شناخت ضعف‌ های درونی، خارج شدن از غرور و غفلت و لزوم توجه به پروردگار دانستند.

شروع سال 99 با بحران کرونا سبب دگرگونی اقتصاد جهانی و افت همزمان قیمت نفت گردید و بانک جهانی با فرار مجدد از اعطاء وام درخواستی ایران به میزان 5 میلیارد دلار عملا به ایران پیام لزوم قناعت بیشتر را مخابره نمود. 

رهبر انقلاب که از سال 1388 با نامگذاری اصلاح الگوی مصرف رویکرد اقتصادی جدیتری را در مطالبه از دولتمردان آغاز نمودند با نامگذاری سال 99 با عنوان جهش تولید، مجددا اهتمام به سیاستهای اقتصاد مقاومتی را ضروری اعلام نمودند.

 

از سوی دیگر اشاره رئیس جمهور محترم در پیگیری ترخیص اقلام بهداشتی از گمرک به نکته هفتاد خوان گمرک اشاره داشتند و فرمودند: "بیاییم واقعا گمرک را اصلاح کنیم؛ وقتی می‌گویم گمرک را اصلاح کنیم یعنی همه دستگاه هایی که نظارت و دخالت دارند. نمی ‌خواهم بگویم که نظارت آنها قطع شود؛ کاغذ بازی از بین برود؛ برای الکل و نیازمندی همین ایام به خاطر کرونا یک جنسی را می‌خواهیم از گمرک خارج شود و به اصفهان برود؛ چند روز خودِ من ساعت ‌ها با وزرای مختلف وقت گذاشتم؛ از این خوان رد می‌شویم، گرفتار خوانِ بعدی می‌شویم؛ خوان بعدی را رد می‌کنیم گرفتار خوان بعدی می‌شویم؛ این هفت‌ خوانی که گفتند فکر کنم اشتباه  کردند؛ اینجا هفتاد خوان داریم. باید اینها را اصلاح کنیم و این اصلاح هم وظیفه ما، مجلس و قوه قضاییه است؛ همه مسوولیم و باید دست به دست هم بدهیم". 

هرچند نگاه غالب مسئولین و نمایندگان در تشخیص ریشه مشکلات اقتصادی مبتنی بر بالا بودن نقدینگی میباشد لکن با بررسی مشکلات اقتصادی و ریشه های آن به نظر میرسد چند عامل مهم که باعث بسیاری از نگرانی ها و مشکلات فراوانی برای فعالان اقتصادی کشور در بخش تولید و خدمات شده نیز نیاز به توجه ویژه نمایندگان محترم و وزرای گرانقدر دارد که علاوه بر گمرک عبارتند از تامین اجتماعی، سازمان مالیاتی، شهرداریها، بانکها اتاق بازرگانی و ... .

با آسیب شناسی و تحلیل مشکلات مشترک صنایع و بخشهای اقتصادی مهم کشور، و پرداختن به عوامل اساسی لختی ساختار سازمانهایی مانند گمرک، که سبب ایجاد موانع متعدد کاری برای شهروندان می گردد نه تنها میتوان زمینه و بستر لازم برای جهش تولید را فراهم نمود بلکه رضایت مردم که بزرگترین سرمایه اجتماعی کشور است افزایش می یابد.

هفتاد خوان مورد اشاره ریاست محترم جمهور در گمرک و سازمانها و نهادهای مشابه موجب هجوم نقدینگی به بخشهای کلیدی (همچون مسکن در تهران با رشد 15000 برابری طی نیم قرن سالهای 1340 تا 1390 در مقایسه با رشد کمتر از 500 برابری نرخ ارز، 833 برابری تورم و 14000 برابری طلا در همین مدت) گشته و مانع جهش تولید میگردد.

با تغییر پارادایم تملک و بهره برداری (الگوی ابتدایی سیمکارت گران و هزینه مکالمه ارزان تلفن همراه در ابتدای دهه هفتاد که با ورود رقبا و تغییر پارادایم تقریبا معکوس شد، کتاب نقشه راه بلوغ حمایت از تولید ملی، سال 91) و وضع قوانین مناسب مالیاتی (تصمیم مجلس برای وضع مالیات بر خریداران انبوه سکه، خودرو لوکس و ویلاهای اشرافی) هجوم خرید انبوه سکه، ارز، خودروهای گران، کاخها و ... و حتی بسیاری از مفاسد که هر چند سال یکبار از جمله در میانه دهه هفتاد، هشتاد، ابتدای دهه نود و سال 97 موجب افت شدید ارزش پول ملی شده کاهش خواهد یافت.

در پایان با ارج نهادن به مقام والای شهدای امنیت بویژه شهید حاج قاسم سلیمانی و شهدای سلامت مردم در رزم سخت و بی امان این روزهای کشور با بیماری کرونا، تلاشهای شهدای گمنام جهاد اقتصادی در سازمانهای فوق (غالبا تامین کننده منابع بودجه کشور و شهرها) که به قسط و عدالت و رفع خوان های اشاره شده برای کم شدن دغدغه های مردم دعوت مینمایند و شهدای مشابه در سازمانها و شرکتهای مصرف کننده بودجه دولتی که به بهره وری و رعایت بیشتر بیت المال دعوت می نمایند و جان اداری خود را مانند کوله‌بران ضعیف و بی‌پناه مظلومانه از کف میدهند را پاس میداریم.